انواع H-File و کاربرد آن در دندانپزشکی
H-File ها یکی از ابزارهای دستی پایه در اندودنتیکس هستند که برای تراش و برداشت بافت و متریال پرکننده داخل کانال ریشه به کار میروند. این ابزار به خاطر طراحی مارپیچی و توان برش بالا در پاک سازی کانال های ریشه به ویژه در مراحل ابتدایی و ریتریتمنت کاربرد فراوانی دارند. این مقاله مروری بر کاربردها، انواع H-file، متریال ساخت، شاخصهای بالینی، مزایا و محدودیتها و شواهد جدید پژوهشی می باشد. Hedström file یا H-file از خانواده فایلهای دستی در اندودانتیکس است که سطح مقطع و طراحی تیغهای خاصی دارد. تیغههای تیز و مارپیچ که هنگام خارجکردن فایل از کانال، بیشترین برش را انجام میدهند. برخلاف K-file که بیشتر در هر دو جهت کاربر دارد، H-file معمولاً در حرکت Pull (کششی/withdrawal) به صورت برشزن عمل میکند و برای حذف مؤثر مواد (دنتین، گوتاپرکا، سیلر) کاربرد ویژهای دارد. در سالهای اخیر پژوهشگرها H-file را همچنان بهعنوان ابزار مفید در ریتریتمِنت و برخی مراحل شکلدهی ابتدایی یا ثانویه پیشنهاد کردهاند اما مقایسه با سیستمهای روتاری NiTi و ارزیابی خطر شکست آن همچنان موضوع بررسی است.
چرا انواع H-File مهم است؟
انتخاب نوع صحیح H-file بر اساس متریال، طول، اندازه (ISO) و طراحی نوک مستقیماً بر کارایی، ایمنی و طول زمان درمان تأثیر میگذارد. تولیدکنندگان امروزی H-fileها را با تغییرات مهمی عرضه میکنند که هدف آن ها بالانسِ برشدهی، انعطافپذیری و کاهش ریسک شکست است.
- طبقهبندی انواع H-file
- طبقه بندی بر اساس جنس (Material)
- استیل ضدزنگ: (Stainless-steel, SS) این جنس از رایج ترین نوع H-File است که دارای برش قوی اما انعطاف پذیری کم نسبت NiTi به است. مستعد تغییر شکل در کانال های بسیار منحنی است و اقتصادی می باشد.
- نیکل-تیتانیوم: (NiTi) این جنس معمولا در نسخه های دستی که انعطاف بیشتر و مقاومت خستگی بالاتر دارند رایج است. برای کانال های منحنی مناسب است اما قیمت بالا و نکات تکنیکی مخصوص دارد.
- طبقه بندی بر اساس طراحی نوک و ایمنی
نوک غیر برنده یا Safe-end: برای کاهش خطر پرفوره شدن در برخی مدل ها وجود دارد.
- طبقه بندی بر اساس طول و سایز (ISO و طول کاری)
H-fileها در سایزبندی استاندارد ISO معمولاً از 06 تا 80 و در برخی تولیدات تا 140 عرضه میشوند. طولهای کاری رایج این ابزار 21، 25 و 31 میلیمتر است. در انتخاب طول دقت کنید تا از برخورد دسته با تاج یا محدودیت دسترسی جلوگیری شود.
- کاربردهای بالینی H-file
- برداشت گوتاپرکا و سیلر در ریتریتمِنت: H-fileها معمولاً برای پاکسازی مرحلهای و حذف مادهی پرکننده کاربردی هستند اما مطالعات نشان میدهند در برخی شرایط فایلهای روتاری بازده بالاتری در حذف باقیماندهها دارند. به خصوص در کانالهای صاف و مستقیم روتاریها زمان درمان را کاهش میدهند. نتایج متنوع است اما انتخاب ترکیبی از روشها رایج است.
- تفریغ و صافسازی کانال در موارد خاص: H-file ها برای گشاد سازی کانال به خصوص در کانال های کلسیفیه مناسب هستند.
- تفکیک مواد و خروج ابزار شکسته: تیغههای H در برخی مواقع میتوانند برای خارجکردن بقایای مواد یا ابزار استفاده شوند اما این کار به مهارت بالا نیاز دارد.
- مزایا و معایب
از مزایای این ابزار می توان به برش قوی، کارایی در برداشت مواد و اقتصادی بودن آن اشاره کرد. اما این فایل با تمام مزایای گفته شده محدودیت هایی نیز دارد که افزایش زمان درمان در مقایسه با برخی سیستم های روتاری برای تریتمنت یکی از آن ها شمرده می شود. خطر افزایش فرآیند خستگی و شکست در صورت سواستفاده یا استفاده مکرر لازم است که به توصیه های تعویض پایبند باشیم.
نکات عملی و توصیههای استفاده:
- حرکت درست: از حرکت رفتوبرگشت کنترلشده (quarter turn ± push-pull) و مخصوصاً استفاده از حرکت کششی برای H-file جهت برش مؤثر استفاده کنید.
- استفاده از حلالها در ریتریتمِنت: ترکیب H-file با حلالهای مناسب و ابزار روتاری یا اولتراسونیک میتواند باقیماندهها را کاهش دهد.
- توجه به انحنای کانال: در کانالهای منحنی، نسخههای NiTi یا رویکرد ترکیبی به صورت پیش شکلدهی با NiTi و تکمیل درمان با H-file انتخاب مطمئنتری است.
حد و اندازه استفاده/تعویض:برای کاهش ریسک شکست، محدودیت در تعداد دفعات استفاده و توجه به هرگونه تغییر شکل یا خستگی ابزار حیاتی است.
توسط H-File برندهای متعددی در بازار ایران عرضه میشود که با توجه به تفاوت کیفیت ساخت و ایمنی در استفاده، شناخت برندهای رایج و قابل تهیه اهمیت بالایی دارد. جدول زیر برندهای مطرح H-File موجود در بازار ایران را معرفی میکند و آنها را از نظر کشور تولیدکننده، سطح کیفی و نوع کاربرد بالینی بهصورت خلاصه مقایسه مینماید:
برند | کشور سازنده | کیفیت | ویژگی شاخص | کاربرد |
MANI | ژاپن | عالی | برش قوی و کنترل شده | دبریدمان دقیق |
Dentsply | سوئیس | عالی | طراحی استاندارد و ایمن | مراکز تخصصی |
VDW | آلمان | بسیارخوب | مقاومت بالا در برابر شکست | کانال های مستقیم |
Micro-Mega | فرانسه | بسیار خوب | تخلیه موثر دبری | مصرف حرفه ای |
DiaDent | کره جنوبی | خوب | اقتصادی | کلینیک های عمومی |
Meta Biomed | کره جنوبی | خوب | قیمت مناسب | مصرف عمومی |
Perfect | چین | متوسط | قدرت برش بالا، کنترل کمتر | کیس های ساده |
جمعبندی
H-file ابزاری ساده، مؤثر و کاربردی در اندودنتیکس است. در ریتریتمِنت و برخی مراحل تکمیلی شکلدهی مانند انتخاب بین انواع SS و NiTi، safe-end طول، سایز، بر اساس آناتومی کانال، هدف درمانی و ترکیب بین سایر سیستم ها بهتر است که انجام شود. شواهد جدید در سال های اخیر نشان می دهد که در بسیاری از شرایط استفاده ترکیبی کارآمد خواهد بود برای مثال می توان از روتاری برای شکل دهی سریع و از H-file برای برداشتن باقی مانده ها استفاده کرد که بدین صورت عملکرد درمان بهتر و کارآمد تر خواهد بود. همچنین رعایت پروتکلهای ایمنی برای کاهش شکست ابزار نیز ضرورت دارد.
سوالات متداول (FAQ)
1-آیا H-File ها هنوز در ریتریتمنت کاربرد دارند؟
بله. مطالعات نشان میدهند که H-fileها میتوانند مؤثر باشند اما در برخی موارد فایلهای روتاری زمان درمان و مقدار باقیمانده هارا کاهش میدهند بنابراین انتخاب روش درمان بر مبنای آناتومی و ترجیح اپراتور خواهد بود.
2-تفاوت اصلی H-File با K-File چیست؟
H-File برش را عمدتا در عمل خارجکشیدن انجام میدهد و تیغههای تیزتری دارد؛ در حالی که K-file بیشتر برش در هر دو جهت انجام می دهد و طراحی متفاوتی برای پیشروی در کانال دارد.
3-آیا H-File های NiTi بهتر از استیل هستند؟
NiTi انعطاف بیشتری دارد و برای کانالهای منحنی مناسبتر است اما هزینه، حساسیت به روش استفاده و ویژگیهای شکست متفاوت آنها را باید مدنظر قرار داد.
4-آیا می توان H-File را چندین بار استفاده کرد؟
تعداد استفاده تابع دستورالعمل سازنده، شرایط بالینی و نشانههای خستگی یا تغییر شکل است. بهطور کلی محدود کردن دفعات استفاده و بازرسی بصری قبل از هر بار کاربرد توصیه میشود.
References
[1]Silva, P. A., Alcalde, M. P., Vivan, R. R., & Duarte, M. A. H. (2020). Comparison of the Self-Adjusting File and Hedström File Used as Supplementary Instruments for the Remaining Filling Material Removal During Retreatment of C-Shaped Canals: A Micro-CT Study. European Endodontic Journal, 5(2), 112–117.
[2]Tien, M., Tjoa, H., Zhou, M., & Abbott, P. V. (2020). Comparative Study of Four Endodontic File Systems to Assess Changes in Working Length during Root Canal Instrumentation and the Effect of Canal Curvature on Working Length Change. Journal of Endodontics, 46(1), 110–115.
[3]Atique, S., Ali, K., Haroon, S., Ahmed, A., Javed, M. Q., Zafar, M. S., & Abulhamael, A. M. (2024). Effectiveness of H-files and Pro-Taper universal systems in removing Gutta-percha during endodontic retreatment: A comparative study. Journal of Taibah University Medical Sciences.).
[4]Erkal, D., & Er, K. (2024). Causes and prevention of endodontic file fractures: a review of the literature. Acta Stomatologica Marisiensis, 7(2), 33–51.
[5]Joshi, C., et al. (2023). Comparative Evaluation of Different Retreatment Files for Gutta-percha Removal. Journal of Clinical and Diagnostic Research, 17(3), ZC37–ZC42.