آیا فایل روتاری منعطف، ایمنتر است؟
در سالهای اخیر فناوریهای پردازش حرارتی (heat-treatment) در تولید فایلهای نیکل-تیتانیوم (NiTi) روتاری موجب پدید آمدن گونههایی با رنگ و خواص متفاوت از جمله «Blue» و «Gold» شده است. این مقاله میکوشد با مروری بر مقالات علمی نشان دهد که افزایش انعطافپذیریِ حاصل از این پردازشها لزوماً برابر با «ایمنی بیشتر» نیست و انتخاب مناسب فایل بستگی به چند متغیر بالینی و طراحی محصول دارد. در ادامه تفاوتهای متالورژی، عملکرد مکانیکی، مزایا، معایب بالینی و موارد کاربرد توصیهشده برای فایلهای Blue و Gold را شرح میدهیم و نکات عملی، جمعبندی و سؤالات متداول ارائه میشود.
فایلهای NiTi با تغییر فرآیندهای حرارتی به منظور جابجا کردن دمای تبدیل فازی و افزایش مقدار فاز مارتنزیتی در دمای بالینی، انعطافپذیری و مقاومت در برابر خستگی را تغییر میدهند. ظاهر آبی یا طلایی این فایلها نتیجه لایه اکسیدی یا فرایندهای ویژه حرارتی است، اما «رنگ» خودِ فایل صرفاً یک نمای بیرونی است و عملکرد آن وابسته به متالورژی، ساختار کریستالی و هندسه است. شواهد آزمایشگاهی و مطالعات مقایسهای نشان میدهند که گرچه فایلهای heat-treated عموماً انعطافپذیری و مقاومت به خستگی بالاتری دارند، ولی رفتار در برابر پیچش (torsion) و حساسیت به محیط (مثلاً اثرات محلولهای شستشو) میتواند متفاوت باشد.
- چرا فایل های Blue و Gold داریم؟
- پس از ماشینکاری، تغییرات حرارتی هدفمند دمای تبدیل فاز را بالا میبرد تا در دمای دهان بخش بیشتری از آلیاژ در فاز مارتنزیتی باقی بماند و بتواند انعطاف پذیری بیشتر و مقاومت به خستگی دورانی بالاتری پیدا کند.
- فایل های Blue و Gold معمولا نشانگر فناوری های تجاری متفاوت اند و تفاوت در پروتکل های حرارتی و پوشش سطحی که دارند منجر به تفاوت در خواص مکانیکی آن ها شده است. اما نام رنگی خودش استاندارد علمی نیست و هر تولید کننده ممکن است فرآیند متفاوتی داشته باشد.
-انعطاف پذیری و ایمنی دو مطلب جداگانه هستند:
- انعطافپذیری: توانایی فایل در خم شدن بدون وارد کردن تنشهای متمرکزبوده و برای کانالهای منحنی مفید است.
- ایمنی: وقتی بحث ایمنی مطرح میشود دو موضوع شکست و sepration جداگانه بررسی میشوند. شکست به این معنا است که فایل از نظر مکانیکی دچار گسیختگی شده باشد که می تواند علت هایی چون خستگی سیکلیک و یا پیچش بیش از حد داشته باشد. اما separation فایل به این معنی است که بخشی از فایل داخل کانال باقی بماند که ممکن است به علت شکست واقعی یا تغییر شکل شدید و جدا شدن نوک فایل رخ دهد. معمولا در این مواقع دندانپزشکان می گویند که فایل جدا شد نه اینکه شکسته شد. به طور کلی شکست و separation تابعی از چند عامل هستند که از آن ها می توان به خستگی سیکلیک، مقاومت به پیچش، هندسه تیپر، سرعت و گشتاور موتور، روش کاربر و شرایط شیمیایی کانال اشاره کرد. یعنی یک فایل خیلی انعطاف پذیر می تواند در آزمون های خستگی عملکرد عالی داشته باشد ولی در تست پیچشی ضعیف عمل کند یا حتی ممکن است که زیر اثر بعضی از محلول ها ضعیف تر شود.
-مزایا و معایب فایل های Blue و Gold
از مزایای معمول فایل Blue می توان به افزایش مقاومت به خستگی سیکلی در برخی برندها اشاره کرد. همچنین این فایل مناسب برای کانال های قوس دار متوسط تا شدید هستند. اما فایل Gold مقاومت کششی بالاتری دارد و برای کانال های تنگ یا درمان های مجدد ریشه مناسب است.
در مقابل مزایای گفته شده باید گفت که فایل های Blue ممکن است در معرض تاثیرات خوردگی محلول های شستشو حساس تر باشد. مطلعات نشان داده اند که NaOCl می تواند عملکرد را کاهش دهد. در واقه هیچ فایلی برای همیشه بی خطر نیست و استفاده از سرعت و گشتاور مناسب، تکنیک کاربری و تعداد دفعات استفاده در ایمنی بسیار موثر هستند.
در حال حاضر، برندهای متنوعی از فایلهای روتاری Blue و Gold در بازار تجهیزات دندانپزشکی ایران در دسترس هستند که از نظر کشور سازنده، فناوری متالورژیک، کیفیت ساخت و کاربرد بالینی تفاوتهای قابل توجهی دارند. انتخاب صحیح از میان این برندها، بهویژه در شرایطی که تنوع محصولات زیاد و اطلاعات فنی بعضاً پراکنده است، میتواند تأثیر مستقیمی بر ایمنی درمان، سهولت کار و نتیجه نهایی اندودانتیک داشته باشد. به همین منظور، در جدول زیر تلاش شده است مهمترین برندهای فایل روتاری Blue و Gold موجود در بازار ایران بر اساس نوع فایل، کشور سازنده، ویژگیهای عملکردی و ارزیابی کیفی بهصورت مقایسهای ارائه شوند تا دندانپزشکان بتوانند با دیدی آگاهانهتر و متناسب با موقعیت بالینی، انتخاب مناسبتری داشته باشند.
نوع فایل | برند | نام فایل | کشور سازنده | ویژگی شاخص | کیفیت |
Blue | VDW | Reciproc Blue | آلمان | انعطاف پذیری بسیار بالا،مقاومت عالی به خستگی سیکلیک، مناسب کانال های بسیار منحنی | عالی |
Blue/CM | Coltene | HyFlex EDM | سوئیس | حافظه کنترلی، ایمنی بالا، حداقل ریسک شکست فایل | عالی |
Blue-like(T-Wire) | Micro-Mega | 2Shape | فرانسه | انعطاف پذیری مناسب، کنترل خوب، قیمت مناسب | خوب |
Gold | Micro-Mega | One Curve | فرانسه | کاربری ساده، مناسب کیس های ساده تا متوسط | خوب |
Gold | Dentsply | ProTaper Gold | آمریکا | انعطاف پذیری و برش مناسب، کنترل عالی در کانال های تنگ | عالی |
Gold | Dentsply | WaveOne Gold | آمریکا | قدرت برش بالا، مناسب کانال های کلسیفیه و درمان مجدد | عالی |
Gold | Perfect | Perfect Gold | چین | اقتصادی، کیفیت قابل قبول، مناسب مصرف عمومی | متوسط |
Blue | Denco | Denco Blue | چین | اقتصادی، انعطاف پذیری متوسط، مناسب کیس های ساده | متوسط |
جمعبندی
1. انعطافپذیری بیشتر لزوماً ایمنی بالاتر نمیآورد. ایمنی به مجموعهای از خصوصیات خستگی دورانی، مقاومت پیچشی، هندسه، شرایط محیطی و تکنیک کاربر بستگی دارد.
2. Blue و Gold برچسبهای تجاری هستند که به فرایندهای حرارتی متفاوت اشاره میکنند؛ بنابراین هنگام استفاده از محصول باید به ویژگی های مد نظرتان که در هر کانال نیاز دارید، توجه کنید.در کانالهای با انحنای شدید، فایلهایی با انعطافپذیری بالاتر ارجح هستند، در حالیکه در کانالهای تنگ یا در شرایطی که نیاز به قدرت برش بیشتر وجود دارد، استفاده از فایلهایی با مقاومت کششی نهایی (UTS) بالاتر توصیه میشود.
پرسشهای متداول (FAQ)
1-آیا رنگ Blue/GOLD نشاندهنده کیفیت بهتر است؟
خیر زیرا رنگ نشانگر فرایند سطحی/حرارتی است؛ کیفیت واقعی وابسته به متالورژی، هندسه و آزمونهای مکانیکی است.
2-آیا باید همیشه از فایلهای heat-treated استفاده کنم؟
در بسیاری از موارد به ویژه در کانال های منحنی استفاده از این فایل ها بهتر است اما انتخاب باید مبتنی بر شواهد آزمایشگاهی و بالینی سیستم مورد نظر و نیز مهارت اپراتور باشد.
3- آیا NaOCl روی عملکرد فایل اثر میگذارد؟
برخی مطالعات نشان دادهاند که برخی فایلهای Blue ممکن است تحت تأثیر NaOCl قرار گرفته و مقاومت خستگیشان کاهش یابد؛ بنابراین ترکیب مواد و روش شستشو باید با دانش از خصوصیات فایلها انجام شود.
References
Abdelmomen, I., Vincent, M., Thiebaud, F., Budzinski, J., Bastogne, T., Ben Zineb, T., & Engels-Deutsch, M. (2023). Experimental analysis of the influence of heat treatments on the flexibility of NiTi alloy for endodontic instruments manufacturing. Materials, 16(9), 3437
Barakat, R. M., Almohareb, R. A., Algahtani, F. N., Altamimi, A. A., Alfuraih, J. I., Bahlol, L. S., & Jamleh, A. (2024). Comprehensive characterization of Blue wire NiTi file failure: A comparative analysis of cyclic fatigue and torsional resistance properties. Coatings, 14(3), 361
Daou, C. (2020). Cyclic fatigue resistance of two heat-treated nickel-titanium rotary instruments. Journal of Endodontics, 46(3), 364–369
Jamleh, A., Alfadley, A., Alghaihab, A., & Alqedairi, A. (2022). Influence of sodium hypochlorite on the cyclic fatigue resistance of heat-treated nickel-titanium rotary instruments. BMC Oral Health, 22(1), 487
Oh, S., Perinpanayagam, H., Kum, K. Y., Kim, J. C., Yoo, Y. J., Lim, S. M., & Chang, S. W. (2023). Mechanical properties of nickel–titanium rotary files fabricated through gold-wire, CM-wire, T-wire, and R-phase heat treatment. Applied Sciences, 13(6), 3604
Plotino, G., Grande, N. M., Cordaro, M., Testarelli, L., & Gambarini, G. (2021). A review of cyclic fatigue testing of nickel-titanium rotary instruments. Journal of Endodontics, 47(2), 185–196
Shen, Y., Zhou, H. M., Zheng, Y. F., Peng, B., & Haapasalo, M. (2021). Current challenges and concepts of the thermomechanical treatment of nickel–titanium instruments. Journal of Endodontics, 47(7), 1006–1014