گلاس آینومر؛ کاربرد، مزایا و معایب

بیایید ابتدای مقاله نگاهی به تاریخچه گلاس آینومر بیاندازیم. پس از آن گلاس آینومر یا گلاس یونومرها (Glass ionomer) در اواسط دهه 60 میلادی (سال 1965) توسط فردی به نام ویلسون و همکارانش در آزمایشگاه LGC در لندن برای جایگزین شدن به جای سیمان‌های معمولی برای پرکردگی دندان به دنیا معرفی شدند. اولین گلاس آینومر مورد استفاده که خواص مطلوبی داشت به عنوان G200 و سیمان تولید شده از این شیشه به نام ASPA I شناخته می‌شد. سمان ASPA I زمان کار طولانی و سخت شدن کندی داشته و همچنین از شفافیت مناسبی برخوردار نبوده‌است. با ایجاد تغییراتی در فرمولاسیون شیشه و افزودن اسید تارتاریک (Tartaric Acid)، در نهایت سیمان ASPA II معرفی شد. 

گلاس آینومر چیست؟ 

گلاس آینومرهای امروزی ماده ای همرنگ دندان هستند که بیش تر برای پر کردن دندان های کودکان و گاهی در ترمیم های دندانی بزرگسالان استفاده می شوند. گلاس آینومرها متعلق به دسته‌ای از مواد بوده که تحت عنوان سمان‌های اسید‌-باز شناخته می‌شوند. این ترکیبات از واکنش اسیدهای پلیمری ضعیف با پودر شیشه با خاصیت بازی ساخته می‌شوند. گلاس آینومر در اصل به صورت یک خمیر منعطف است که به منظور پر کردن منافذ میان دندان پوسیده و محیط اطراف به کار برده می‌شود. این ترکیب با درزگیری از اطراف دندان‌ها از آن‌ها محافظت می‌کند. تا به امروز هیچ عوارضی از استفاده از گلاس یونومرها ثبت نشده است. تنها نقطه ضعف آن ها عدم ماندگاری بلند مدتشان نسبت به پرکننده‌ های کامپوزیتی و ترکیبات آمالگام است و  پس از مدتی نیازمند تعویض خواهند بود. بنابراین این مواد عمدتاً در ترمیم‌های موقتی (Temporary Restoration) دندان کاربرد دارند. پرکننده‌های گلاس آینومر اغلب برای آسیب‌های وسیع دندان کاربرد نداشته و در عوض برای ترمیم موقتی در سطح ریشه و در زیر خط لثه‌ها انتخابی ایده‌آل خواهد بود و برای ترمیم پوسیدگی‌ها و شکستگی‌های عمقی‌ تر و وسیع تر، کامپوزیت ها مورد استفاده قرار می‌ گیرند. به یاد داشته باشید که پرکننده‌ها غالبا مختص به نقایص جزئي دندان بوده و برای آسیب‌هایی که بیش تر از 60 درصد دندان بیمار را درگیر کرده‌اند، معمولاً توصیه به انجام روکش دندان با پرسلین (Porcelain) می‌شود.

منبع: مقاله The Advantages of Using Glass Ionomers in Dentistry وب سایت news-medical در تاریخ 10 جولای 2018

نام این فیلرها (Filler) از دو کلمه گلاس (Glass) به معنی ذرات کریستالی و یونومر/آینومر (ionomer) به معنی پلیمره شدن به واسطه یون ها تشکیل شده است. گلاس یونومرها بیش ترین تنوع و موارد استفاده در دندانپزشکی ترمیمی را دارند و می توان آن ها را "اکسیر دندانپزشکی مدرن" دانست.

گلاس آینومرها از چه موادی تشکیل شده اند؟

سیلیکا، آلومینا (آلومینیوم اکساید)، آلومینیوم فلوراید، کلسیم فلوراید، سدیم فلوراید و آلومینیوم فسفات از ترکیبات سازنده گلاس یونومر هستند که با مایعی که اسید پلی آلکنوئیک می باشد، مخلوط می شوند.

منبع: مقاله Glass Ionomer Cement وب سایت encyclopedia در تاریخ 30 نوامبر 2021

انواع گلاس آینومر در دندانپزشکی

گلاس آینومرها به 2 دسته اصلی معمولی و گلاس آینومرهای رزین مدیفاید یا اصلاح شده با رزین تقسیم می شوند. در ادامه به معرفی هر یک از انواع گلاس آینومرها و کاربرد آن ها خواهیم پرداخت. 

گلاس آینومرهای معمولی (Conventional Glass-ionomer)

گلاس آینومرهای معمولی از چهار ماده اصلی تشکیل شده اند. 

• پودر گلاس (Glass Powder): پودرهای گلاس در زمان تولید در کارخانه های سازنده تحت یک سری عملیات قرار می گیرند که باعث بالا رفتن واکنش پذیری آن ها می شود. در ترکیبات پودرهای گلاس، مواد فلورایدی مانند سدیم و کلسیم فلوراید نیز وجود دارند. این مواد در واقع به عنوان سیال (Flux) به ترکیبات اضافه شده تا کار با آن را راحت تر کنند. فلوراید حدودا 20% از حجم کل پودر را تشکیل می دهد.

• آب (Water): آب جزئی جدا نشدنی از ترکیبات ساخت گلاس آینومرهاست. در واقع وجود آب، وجه تمایز گلاس آینومرها با اکثر مواد پرکننده دیگر در دندانپزشکی است. زیرا فیلرها غالبا هیدروفوبیک (آب گریز) و برپایه پلیمر هستند اما حدود 24% ترکیبات این فیلر، آب است. 

• اسید پلی هیدروکسی آلکانوات (PHAs): این اسید که در 20 سال گذشته به سرعت توسعه یافته است، یک پلی استر درون سلولی است. از آن جا که PHA دارای سازگاری زیستی ، تجزیه پذیری و پردازش حرارتی خوب پلاستیک ها است، می توان از آن به عنوان مواد زیست پزشکی استفاده کرد. این اسید با اضافه شدن به گلاس آینومر خواص فیزیکی آن را افزایش داده و باعث افزایش ویسکوزیته (مقاومت در برابر جاری شدن) گلاس آینومرها می شود. به یاد داشته باشید که میزان بیش از حد آن خاصیت ویسکوزیته شدن را بیش از حد افزایش می دهد.

• اسید تارتاریک (Tartaric acid): با اضافه کردن 10-15% اسید تارتاریک به مواد، کار کردن با آن را راحت تر شده است. این اسید برای دندانپزشک زمان بیش تری برای قرار دادن گلاس آینومر بر روی سطح مورد نظر می خرد. هم چنین زمان ست (set) شدن محصول را کوتاه می کند. تنها نقطه ضعف اضافه شدن این اسید به مواد گلاس آینومر کاهش قدرت سمان گلاس آینومر است. 

در نهایت بعد از ترکیب پودر و مایع با هم کار را شروع می کنیم. فقط باید در نظر داشته باشید که پس از ترکیب باید هرچه سریع تر اقدام به جایگذاری و فرم دادن مواد کنیم. 

منبع: مقاله Glass Ionomer Cement: Types & Uses وب سایت study

گلاس آینومرهای رزینی یا اصلاح شده با رزین (Resin Modified Glass Ionomers)

 بزرگترین هدف گلاس آینومر رزینی که حاصل ترکیب رزین با سمان گلاس آینومر لوتینگ است، تلاش برای بهبود وضعیت مکانیکی سمان، کاهش زمان گیرش ماده و کاهش حساسیت به رطوبت موجود در محل درمان باشد. انواع گلاس آینومر دندانپزشکی که اصلاح و تقویت شده با رزین می باشد به میزان بیشتر و بهتری فلوراید آزاد می کنند و همچنین دارای استحکام بیشتری هستند و میزان حل شدگی آن ها با بزاق دندان به مراتب کمتر است. به عبارتی وجود رزین در انواع گلاس آینومر دندانپزشکی آن ها را در مقابل آلودگی آب حفظ می کند. نکته قابل توجه در این سمان ها این است که باید برای شکل دادن و جایگذاری آن ها سرعت عمل داشته باشید. بطور ساده می توان گفت انواع سمان گلاس آینومر رزینی (RMGI) ترکیبی از گلاس آینومر و رزین کامپوزیت هستند بنابراین دارای پایه اسیدی اجزای قابل پلیمریزاسیون می باشند. 

منبع: مقاله Glass-ionomer Cements وب سایت pocketdentistry در تاریخ 9 ژانویه 2018

شش کاربرد سمان گلاس آینومرها

گلاس آینومر کاربردهای مختلفی دارد که در این قسمت به شش تا از اصلی ترین آن ها خواهیم پرداخت. 

گلاس آینومر لوتینگ (Luting)

لوتینگ به طورکلی به ماده ای گفته می شود که ساختار زیرین دندان را به یک پروتز ثابت دندانی متصل می کند. این پروتزها می تواند کرون (تاج) یا بریج و ..از جنس های مختلف باشد. مهمترین مسئله در گلاس لوتینگ کیفیت و تضمین چسبندگی و ماندگاری آن است. اما وظیفه لوتینگ به این مسئله ختم نمی شود و باید خاصیت حجمی خود را بعد از استفاده حفظ کند، خاصیت مهر و موم داشته باشد و از نفوذ باکتری به محل درمان جلوگیری کند. این مدل از گلاس آینومرها سلف کیور (عدم نیاز به استفاده از لایت کیور) بوده، و برای جلوگیری از پوسیدگی، ترک خوردن دنتین و تحلیل مینای دندان مناسب هستند. حداکثر سایز ذرات در انواع لوتینگ پانزده میکرون است. برای سمان کردن یا سیل (Seal) روکش و نیز پست (Post) درون کانال از تایپ لوتینگ گلاس یونومر استفاده کنید.

گلاس آینومر لوتینگ سلف کیور Luting II برند Huge

گلاس آینومر لوتینگ سلف کیور Luting I برند Huge

گلاس آینومر ترمیمی سلف کیور Filling برند Huge

گلاس آینومر لوتینگ دو جزئی برند Cavex

گلاس آینومر ترمیمی (Restorative)

گلاس آینومری که به عنوان ترمیم نهایی و موقتی به کار می‌رود باید از نوع رستوریتیو یا ترمیمی باشد و حتما باید نسبت پودر به مایع پیشنهادی سازنده برای تهیه آن مورد توجه باشد. در انواع گلاس آینومر رستوریتیو حداکثر سایز ذرات پنجاه میکرون است. این مواد بیش تر برای ترمیم سطح مارجینال (سطح جونده) دندان مناسب هستند و در مقایسه با سایر سیلرهای دندانی قیمت مناسب تری نیز دارند. 

منبع: فصل 13 کتاب Glass Ionomer Restoratives از وب سایت Sciencedirect

گلاس آینومر ترمیمی IONOCID-C II برند FSDS

گلاس آینومر ترمیمی سلف کیور IONO CID-F برند FSDS

گلاس آینومر ترمیمی GI FILL X برند Oxford

گلاس آینومر سلف کیور ترمیمی برند Masterdent

بیس و لاینر (Liner & Bases)

بیس و لاینر دو مواد دندانی است که برای کف بندی حفرات دندان مورد استفاده قرار می گیرند. بیس و لاینر بر روی کف حفره دندان قرار می گیرند و سپس مواد ترمیمی مانند آمالگام و کامپوزیت بر روی آن قرار داده می شوند. یکی از انواع موادی که به عنوان بیس یا لاینر استفاده می شود گلاس آینومرها هستند که به دو صورت سلف کیور و لایت کیور به بازار عرضه می شوند.

لاینر رزینی سلف کیور سرنگ 2 میلی لیتری برند TECO

دایکال نوری Cavity Liner LC برند MasterDent

دایکال نوری Biner LC برند MetaBiomed

لاینر رزینی لایت کیور Theracal LC برند Bisco

فیشورسیلانت (Fissure sealant)

فیشور سیلانت ها معمولا بر روی سطح جونده دندان های مولار گذاشته می شوند تا از آسیب های احتمالی جلوگیری کند. از گلاس آینومرها می توان به عنوان ماده فیشورسیلانت استفاده کرد. این مواد به علت هیدروفیل (آب دوست) بودن بسیار مناسب استفاده در نواحی مرطوب دقیقا مانند دهان است. همچنین گلاس آینومرها را می توان در عمق بیش تری در دندان استفاده کرد که این کار باعث تقویت بیش از پیش دندان خواهد شد. 

مقاله Glass Ionomer Fissure Sealants for Proactive Intervention وب سایت oralhealthgroup در تاریخ 11 دسامبر 2018

سیمان ارتودنسی (Orthodontic cement)

سمان های گلاس آینومر شامل پودر (از جنس Calcium aluminosilicate glass) و مایع آبکی از اسید اکریلیک است. یکی از خواص این سیمان چسبندگی شیمیایی به مینا و عاج بوده و بعلت آزاد کردن فلوراید خاصیت ضد پوسیدگی دارد. بنابراین شاید یکی از بهترین گزینه ها برای چسباندن براکت های ارتودنسی بر روی دندان ها به حساب بیایند.

سمان رزینی دوال کیور SuperCem برند DentKist

سمان رزینی لمینت Insure Clear مدل Try-in Paste برند Cosmedent

سمان رزینی THERACEM برند Bisco

سمان موقت زینک اکساید اژنول Temponic برند نیک درمان

سمان رزینی لمینت Insure Clear مدل Try-in Paste برند Cosmedent

کمپرسور هوای بدون روغن Prime 50/25 برند MGF

کوربیلداپ (Core build up)

بیلداپ (buildup ) یعنی بازسازی، و بیلداپ دندان به معنای بازسازی دندان آسیب دیده یا درمان ریشه شده است.  این پروسه از محافظه کارانه ترین درمان های دندانپزشکی است و بر حفظ حداکثری دندان طبیعی تمرکز دارد. زمانی که دندان به شدت آسیب دیده و به تازگی درمان ریشه شده، می توان با بیلداپ آن دندان را احیا و بازسازی کرد. همانطور که پیش تر گفته شد، گلاس آینومرها مقاومت زیادی ندارند بنابراین فقط در صورتی استفاده از آن ها به عنوان مواد بیلدآپ توصیه می شود که ضخامت حداقلی آن (2 میلی متری) رعایت شود. 

کامپوزیت کوربیلدآپ دوال کیور Core-Flo DC Lite برند Bisco

کامپوزیت کوربیلدآپ Absoulute Dentin برند PARKELL

کامپوزیت کوربیلدآپ ENCORE D/C MINIMIX برند CENTRIX

کامپوزیت کور بیلدآپ CharmCore حجم 10 سی سی برند DentKist

کامپوزیت کور بیلدآپ دوال کیور Flo Core برند Oxford

نکاتی که باید در مورد گلاس آینومرها بدانید

• گلاس آینومری که به عنوان ترمیم نهایی و موقتی به کار می‌ رود باید از نوع رستوریتیو باشد وحتما باید نسبت پودر به مایع پیشنهادی کارخانه سازنده برای تهیه آن مورد توجه باشد.

•  برای سمان کردن روکش و نیز پست درون کانال از مدل لوتینگ گلاس یونومر استفاده کنید.

• همانطور که در کامپوزیت‌های لایت کیور تابش نور باید به اندازه کافی باشد تا پلیمریزاسیون تکمیل شود؛ در گلاس های اصلاح شده با رزین که بخش رزینی آن ها لایت کیور است نیز این مساله حائز اهمیت است. در غیر این صورت ترمیم مستعد جذب رنگدانه‌ ها وسطح آن در معرض سایش زیاد خواهد بود.

• گلاس یونومر دارای خاصیت سلف اچ است. با این حال برخی سازنده‌ها کاربرد جداگانه اچانت را، که اسید پلی آلکنوئیک است، برای این مواد، به خصوص انواع ترمیمی آن ها توصیه می‌کنند. این اسید، در ترکیب مایع گلاس یونومر و یا به صورت جداگانه عرضه می‌شود. اعمال اسید، قدرت باند را در این ترمیم‌ها بیش تر می‌کند. یادتان باشد که اگر از اچ جداگانه بهره می‌برید، شستشوی اسید را فراموش نکنید.

• ترمیم‌ های گلاس آینومر باید حداقل ۲۴ ساعت، در برابر حل شدن در آب و رطوبت، محافظت شوند. می‌توان این کار را با اعمال یک لایه باندینگ و کیور کردن آن و یا یک لایه وارنیش یا وازلین انجام داد. همچنین باید از بیمار خواست در این مدت ناحیه ترمیم را مسواک نکند. 

• بطری حاوی پودر گلاس را باید قبل از استفاده، کمی تکان داد. این اقدام به منظور توزیع بهتر ذرات موجود صورت می‌ گیرد. با این حال تکان‌های شدید و وارونه کردن بطری نباید انجام شود.

• اگر گلاس آینومر هم خورده، نمای درخشنده سطحی خود را از دست داد دیگر از آن استفاده نکنید. این به معنای پایان زمان کارکرد ماده است.

منبع: مقاله Glass Ionomers: Why, Where and How وب سایت oralhealthgroup در تاریخ 11 ژانویه 2018

کلام آخر

امروزه برای برطرف کردن پوسیدگی، حساسیت سطح، ترمیم شکستگی های جزئی و آسیب ساختار دندان از مواد گوناگونی استفاده می شود. گلاس آینومرها به دلیل ضریب انبساط حرارتی پایین، آب دوست بودن (هیدروفیل)، همرنگ بودن با دندان، آزاد کردن فلوراید برای جلوگیری از پوسیدگی و عدم ایجاد حساسیت یکی از پرطرفدارترین روش ها در دندانپزشکی ترمیمی به حساب می آیند. گلاس آینومرها، مجموعه ای از گزینه ها را در اختیار دندانپزشکان قرار می دهند. آن ها طیف متنوعی دارند و با قابلیت ها و فرمولاسیون های متفاوت، در پروسه های زیادی به کمک شما می آیند. این مواد بیش ترین کاربرد را در دندانپزشکی ترمیمی کودکان دارند زیرا علاوه بر این که ایجاد حساسیت نمی کنند، کارکردن با آن ها نیز بسیار راحت است و اضطرابی به کودک وارد نخواهد کرد. 

ممنون که با یونیت همراه بودید. برای مطالعه بیش تر می توانید به آکادمی ما مراجعه کنید.