با 6 روش رادیوگرافی دندان آشنا شوید

پروفسور و فیزیکدان آلمانی ویلیام کنراد رونتگی اشعه ایکس که پایه و اساس علم رادیوگرافی بود را در هشتم نوامبر 1898 در آزمایشگاه خود در دانشگاه ورزبورگ (Wuerzburg University) کشف کرد. در 28 دسامبر همان سال، رونتگن کشف خود را طی یک مقاله علمی اعلام نمود. این مقاله درباره نوع جدیدی از اشعه در مقیاس وسیعی منتشر شد. در 23 ژانویه رونتگن اولین سخنرانی خود را درباره اشعه ایکس انجام داد. کشف رونتگن در مورد لوله های کروک ( Crooke ) یا همان لوله های خمیده که اشعه را منعکس می کردند شور و هیجانی در آزمایشگاه های سراسر جهان به وجود آورد. سپس در ماه مارس عکس رادیولوژی که رونتگن گرفته بود به عنوان مدرک و شاهدی در دادگاه مونترال به عنوان مدرکی برای اثبات کارکرد اشعه ایکس نشان داده شد. او از دست همسر خود برتا (Bertha) عکس برداری کرده بود. 

برای مدت زیادی و فراز و نشیب های فراوان در سال 1934 اولین برد تخصصی رشته رادیولوژی توسط مجمع پزشکی آمریکا رسماً تشکیل گردید و در سال 1936 اولین تصویر مقطعی از بدن (توموگرافی) توسط اشعه ایکس در یک جلسه رادیولوژی به نمایش گذاشته شد. در این روش انقلابی ، تیوب اشعه ایکس در یک صفحه مشحص در زاویای مختلف به دور بدن بیمار می چرخید و تصویربرداری می کرد. تصویر بدست آمده به این ترتیب دارای وضوع بسیار خوب از اجزاء بدن در همان مقطع بود. این روش همچنین آمینوگرافی (رادیوگرافی از رحم) نامیده میشد که بعدها در دهه 1970 پایه و اساس سی تی اسکن (CT Scan) را تشکیل داد.

منبع: مقاله History of Radiography وب سایت رسمی دانشگاه آیووا آمریکا nde-ed

رادیوگرافی از کجا وارد دندانپزشکی شد؟

پروفسور حسابی پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران،  اولین دستگاه پرتو ایکس رادیولوژی را در آزمایشگاه دانش سرای عالی (دارالمعلمین وقت)، با ابعاد بسیار کوچک، در سال 1309 هجری شمسی راه اندازی کرد، تا بتواند، پدیده های نوین را به دانشجویان خود تدریس کرده و آنان  را با دست یافته های جدید جهانی آشنا کند. به این ترتیب علم رادیولوژی وارد ایران شد. 

حال پیش از آن که وارد بحث شویم بیایید یک موضوع را برای همیشه حل کنیم و آن تفاوت میان رادیولوژی و رادیوگرافی است. برای درک راحت تر تفاوت این دو کافی است نگاهی به املای انگلیسی آن ها بیاندازیم. در زبان انگلیسی پسوند Ology به معنای مطالعه و Graphy به معنای تصویربرداری است. پس شاید کمی واضح تر شد. 

استفاده از رادیوگرافی دندانی دیجیتال به منظور تشخیص، معاینه و درمان بهتر و کنترل مداوم شرایط دهان به لحاظ پیشرفت بیماری‌ها، امروزه به یک اصل در دندانپزشکی حرفه‌ای تبدیل شده است. رادیوگرافی دندانی دیجیتال نوعی از تصویر برداری با اشعه ایکس (X-Ray) است که از سنسورهایی دیجیتال برای جذب اشعه ایکس به جای فیلم‌های رادیولوژی قدیمی استفاده می‌کند. در این روش تصاویر کامپیوتری پیشرفته‌ای از دندان‌ ها، لثه‌ها و دیگر اجزای دهان بدست می‌ آید. یکی از روش های سریع و دقیق تشخیص آبسه دندان، پوسیدگی دندان، نقایص فک و دندان و انواع ناهنجاری ها و آسیب های دیگر استفاده از دستگاه ها و دوربین های رادیوگرافی می باشد. دستگاه های رادیوگرافی در حیطه دندانپزشکی انواع مختلفی دارند و به طور کلی به دو دسته اصلی داخل دهانی و خارج دهانی تقسیم می شوند. در رادیوگرافی داخل دهانی، نوار اشعه X درون دهان قرار دارد و در رادیوگرافی خارج دهانی، نوار اشعه ایکس در خارج از دهان قرار دارد. با ما همراه باشید تا با تاریخچه و انواع دستگاه های رادیوگرافی آشنا شوید. 

رادیوگرافی داخل دهانی

از رادیوگرافی داخل دهانی جهت تشخیص پوسیدگی، مشاهده ریشه، بررسی سلامت استخوان اطراف دندان و مشاهده وضعیت دندان در حال رشد استفاده می شود.

انواع رادیوگرافی داخل دهانی عبارتند از:

رادیوگرافی بایت وینگ یا اینترپروگزیمال (Interproximal/Bitewing)

رادیوگرافی بایت وینگ یکی از انواع رادیولوژی ‌های دندان است و به دندانپزشک امکان بررسی هم‌ زمان تاج و استخوان بین دندانی را در یک یا چند دندان مجاور هم را فراهم می‌کند. این رادیوگرافی به این دلیل بایت وینگ نامیده می شود که فرد در هنگام رادیوگرافی، وسیله بال مانندی (Wing) را گاز می گیرد (Bite) که نوار اشعه X را در طول روند رادیوگرافی در جای خود ثابت نگاه می دارد. این رادیوگرافی ها به دندانپزشکان کمک می کنند که پوسیدگی بین دندان های مولر (Molar) و تغییر ضخامت استخوان ها به علت بیماری های لثه را تشخیص دهند. همچنین رادیوگرافی بایت وینگ می تواند برای تعیین میزان مناسب تاج یا کراون (کلاهک پوشاننده دندان) و یا ترمیم های دیگر به عنوان مثال بریج ها کمک کند. همچنین می تواند هر گونه سایش و یا فروپاشی در پرکردگی دندان را نمایش دهد.

رادیوگرافی پری اپیکال (Periapical)

این رادیوگرافی مانند روش بالا است ، با این تفاوت که این رادیوگرافی ارتفاع کامل هر دندان از تاج تا ریشه و قسمتی پایه ای که به فک متصل می شود را برخلاف رادیوگرافی بایت وینگ نشان می دهد. در رادیوگرافی پری اپیکال هر بار فقط یک یا دو دندان در آن واحد نشان داده می شوند. بسته به شرایط سلامت دهانی و مشکلات دندانی که بیمار در گذشته داشته است دندانپزشک ممکن است برای او یک بررسی کامل رادیوگرافی و یا روند شامل نمایش هر دندان از تاج تا ریشه و قسمت بنیادی دندان تجویز کند. این رادیوگرافی تغییرات غیرطبیعی در ریشه ها و استخوان محیطی آن ها را نشان می دهد.

 رادیوگرافی اکلوزال (Occlusal)

این رادیوگرافی کامل ترین نوع رادیوگرافی داخل دهانی است. به این صورت که هر رادیوگرافی دندان های فک بالا و پایین را به طور کامل نمایش می دهد. 

منبع: مقاله What Are the Different Types of Dental X-Ray Machine وب سایت thehealthboard

رادیوگرافی خارج از دهانی

رادیوگرافی های خارج دهانی به صورتی تهیه می شوند که نوار رادیوگرافی خارج از دهان قرار می گیرد. این دسته از رادیوگرافی ها، علاوه بر نشان دادن دندان ها، اطلاعاتی در رابطه به فک ها و جمجمه ها به دندانپزشک ارائه می دهند که در واقع هدف اصلی آن ها نیز همین است.

انواع رادیوگرافی خارج از دهانی عبارتند از: 

رادیوگرافی پانورامیک (Panoramic)

این رادیوگرافی تمام محوطه دهان را در یک تصویر نمایش می دهد و شامل تمام دندان ها در فک بالا و پایین می شود. این نوع رادیوگرافی ها نیازمند یک نوع دستگاه خاص هستند. در این دستگاه، لوله ای که اشعه X را از خود ساطع می کند در پشت سر فرد و نوار رادیوگرافی در مقابل صورت فرد به حالت چرخشی حرکت می کنند. با این روش شکل گسترده کامل فک ها در یک نوار گرفته می شود. فرد باید با دقت در جایگاه مخصوص قرار بگیرد چرا که دستگاه در یک مسیر مشخص حرکت می کند. ابزارهایی که به دستگاه رادیوگرافی متصل هستند، سر و فک ها را ثابت نگه می دارند. تمام این توضیحات ممکن است خطرناک به نظر بیاید اما در واقع روند کار بسیار ایمن است و غالبا از اشعه X کمتری نسبت به رادیوگرافی داخل دهانی استفاده می کند. این رادیوگرافی می تواند به بررسی دندان های نهفته و تشخیص تومورها و کیست ها کمک کند.

 رادیوگرافی سفالومتری (Cephalometry)

برای تعیین بهترین نوع ارتودنسی برای بیمار از این نوع رادیوگرافی استفاده می شود. این ها رادیوگرافی هایی هستند که از یک سمت سر گرفته می شوند. این رادیوگرافی ها به منظور مشاهده رابطه دندان ها و فک ها و بررسی مشخصات فرد مورد استفاده قرار می گیرند. 

رادیوگرافی مخروطی توموگرافی کامپیوتری (Cone Beam CT / CBCT Scanning)

این رادیوگرافی ها تصاویر سه بعدی با کیفیت بالا از سازه های دندانی، بافت های نرم، عصب ها و استخوان را در اختیار دندانپزشک قرار می دهند. بیمار باید در حالت نشسته یا ایستاده قرار بگیرد و دستگاه در اطراف سر او می چرخد و تمام اطلاعات را در یک چرخش ثبت می کند. از رادیوگرافی های مخروطی بیش تر برای قرار دادن ایمپلنت ها استفاده می شود. علاوه بر آن به تشخیص مشکلات لثه ها، ریشه دندان ها، فک ها و تشخیص کیست ها و تومورها و شکستگی در دهان و صورت کمک می کند.

منبع: مقاله Types of Dental Radiographs and their Uses  وب سایت dentalnotebook در تاریخ 27 ژوئن 2021

تا به این جا هر 6 روش و دستگاه رادیوگرافی دندان را بررسی کردیم. حالا برای آن که تفاوت نتیجه به دست آمده از هریک از آن ها را ببینید به عکس زیر توجه کنید. 

تا به این جا با انواع رادیوگرافی آشنا شدیم. اما رادیوگرافی را می توان از نظر نوع عکس برداری نیز به 3 دسته روش مستقیم ، روش غیر مستقیم و روش نیمه غیرمستقیم تقسیم کرد. 

• رادیوگرافی مستقیم: روش مستقیم از یک سنسور الکترونیکی که در دهان قرار دارد برای ضبط تصاویر استفاده می کند. (مانند دستگاه های رادیوگرافی معمولی)
• رادیوگرافی غیرمستقیم: از یک اسکنر فیلم با اشعه ایکس برای دیدن اشعه ایکس دندانپزشکی سنتی به عنوان تصاویر دیجیتال استفاده می کند. (دستگاه های قدیمی)
• رادیوگرافی نیمه مستقیم: تکنیک دیجیتال نیمه غیرمستقیم از یک سنسور و اسکنر برای تبدیل اشعه ایکس دندان به فیلم دیجیتال استفاده می کند. (مانند دستگاه فسفر پلیت)

منبع: مقاله Digital Dental Radiography: Zooming in on the Future of Dental Imaging وب سایت yourdentistryguide 

تفاوت فسفر پلیت و دستگاه های رادیوگرافی چیست؟

رادیوگرافی مستقیم با رادیوگرافی با فسفرپلیت تفاوت هایی دارد. در پردازش رادیوگرافی های مستقیم، اطلاعات تصویری ذخیره شده در پنل های تخت یا یک شناساگر، به صورت مستقیم به کامپیوتر ارسال می شود در حالی که در رادیوگرافی فسفرپلیت از کاستی جهت تصویر برداری استفاده می شود و اطلاعات تصویری تهیه شده از طریق اسکنر تا هنگام خوانده شدن و انتقال آن به کامپیوتر ذخیره می شود. و در واقع یکی از بزرگترین تفاوت این نوع تکنیک تصویر برداری، نحوه ذخیره ماندن اطلاعات تا هنگام اسکن شدن و انتقال دادن آن ها به کامپیوتر می باشد. 

اسکنر فسفرپلیت مدل F200 برند FUSSEN

اسکنر فسفرپلیت مدل PSPIX² برند ACTEON

رادیوگرافی پری اپیکال مدل X-genus DC برند دگوتزن

رادیوگرافی پری اپیکال مدل X-genus AC برند دگوتزن

رادیوگرافی پری اپیکال مدل X Mind Unity DC برند دگوتزن

رادیوگرافی پرتابل مدل RXDC Extend/ Mobile Type برند My Ray

رادیوگرافی دیواری DC با ریموت کنترل بیسیم مدل RXDC Extend برند My Ray

اسکنر فسفرپلیت مدل ScanX Intraoral برند Air Techniques

رادیوگرافی پرتابل DC با ریموت کنترل سیم دار مدل RXDC/Mobile Type برند My Ray

مراحل تصویربرداری از دندان با دستگاه رادیوگرافی

بعد از اینکه تکنیسین رادیولوژی بیمار را در وضعیت مناسب قرار داد عکسبرداری انجام شد، او را در وضعیت مناسبی قرار می‌دهد. بعد از آن یک صفحه فلزی که مخصوص فیلم رادیولوژی می‌باشد را زیر دندان یا کنار آن قرار می‌دهد که به آن صفحه کاست (Cassette) می‌گویند. در مرحله بعد منبع اشعه ایکس که بر روی دسته فلزی خاصی قرار گرفته را در نزدیکی دندان قرار می‌دهد به طوری که قسمتی از دندان که نیاز به تصویربرداری دارد بین منبع اشعه ایکس و کاست قرار گیرد. از بیمار بخواهید در همین وضعیت بی‌حرکت باقی بماند.

تکنسین رادیولوژی اتاق را ترک کرده و در اتاق مجاور کلید اشعه ایکس را می‌ فشارد. تابش اشعه ایکس به دندان مورد نظر در کسری از ثانیه صورت می‌ گیرد. در بسیاری اوقات عکس‌ برداری از دندان در دو یا چند جهت انجام می‌ شود به این معنی که چند عکس از آن از زاویه‌های مختلف گرفته می‌ شود. در این موارد تکنسین رادیولوژی مجددا فک بیمار را در وضعیت دیگری قرار داده و مراحل قبل را تکرار می‌کند. از بیمار خواسته می‌ شود تا در اتاق دیگری منتظر بماند. در این فاصله زمانی فیلم رادیولوژی به اصطلاح ظاهر می‌شود یعنی فرآیندهای شیمیایی بر روی آن صورت می‌گیرد تا تصویر ایجاد شده بر روی آن قابل دیدن شود. در صورتی که کیفیت تصویر تهیه شده در حد مطلوب بود به بیمار اجازه داده می‌شود تا بخش رادیولوژی را ترک کند. سپس عکس های گرفته شده را برای ظاهر کردن به تاریک خانه برده و پس از آن برای مشاهده دقیق بر روی دستگاه نگاتسکوپ قرار داده و بررسی می کنیم. 

منبع: مقاله Step-by-Step Guide to Dental X-rays وب سایت unitekcollege در تاریخ 27 جولای 2022

فیلم رادیوگرافی پری اپیکال برند HENRY SCHEIN

نگاتسکوپ دندانپزشکی CTX برند عاج طب

نگاتوسکوپ دندانپزشکی برند آرین طب سعید

گیره فیلم رادیولوژی برند دناپویا

گیره فیلم رادیولوژی تکی برند فالکن

تاریکخانه Dentex برند عاج طب

تاریکخانه مدل صدف (جعبه چرخ خیاطی) برند عاج طب

تاریکخانه نسل جدید D-BOX عاج طب

آیا رادیوگرافی خطر دارد؟

میزان اشعه ایکس در این نوع تصویربرداری ها بسیار کم است و آسیب جدی و خطرناکی به بدن وارد نمی کند. اگر دندانپزشک تصویربرداری دیجیتال به جای فیلم‌های معمولی استفاده کند، خطرات ناشی از آن کاهش بیشتری نیز می‌یابد. اما برای کاهش همین خطرات کم و عدم آسیب به بیمار می توان از ابزار و وسایلی مانند تیروئید بند، روپوش سربی و گناد بند استفاده کرد. همچنین برای سلامت شخص دندانپزشک یا مسئول دستگاه رادیوگرافی پاروان های سربی گزینه های مناسبی هستند. 

پاراوان سربی ام دی اف برند عاج طب

روپوش سربی کاربر برند عاج طب

تیروئید بند سربی کودکان بدون پوشش سینه سه لایه عاج طب

تیروئید بند سربی بزرگسال با پوشش سینه

پیش بند سربی کودکان 2 لایه همراه تیروئیدبند

تیروئید بند سربی کودکان با پوشش سینه

پیش بند سربی بیمار همراه تیروئیدبند

تیروئیدبند سربی بزرگسال بدون پوشش سینه سه لایه عاج طب