هندپیس دندانپزشکی و انواع آن

علم دندانپزشکی در 150 سال گذشته فراز و نشیب های زیادی داشته و از چالش های زیادی عبور کرده تا بتواند به این علم پیشرفته امروزی تبدیل شود. بسیاری از ابزار و وسایل امروزی دندانپزشکی تا قرن نوزدهم میلادی قابل درک و تصور هم نبود. تا این که در همان سال ها هوش، خلاقیت و احساس نیاز دست به دست یک دیگر دادند و موفق به ابداع ابزارآلات جدیدی شدند. جرقه ساخت اولین هندپیس های مکانیکی از سال 1864 میلادی توسط جورج فلوز هرینگتون (George Fellows Harrington)، دندانپزشک بریتانیایی زده شد. او موفق شد اولین هندپیس دندانپزشکی خودکاری را به جامعه دندانپزشکان معرفی کند. 

تنها چهار سال بعد یعنی در سال 1868، دندانپزشک آمریکایی به نام جورو گرین ( George F. Green) هندپیس مکانیکی را ابداع کرد که نیروی لازم چرخش خود را از پدال تامین می کرد. سه سال بعد نیز دندانپزشک دیگری به نام جیمز موریسون این هندپیس را با ساخت یک مته دریلی مناسب کامل کرد. این هندپیس حالا می توانست تا 300 دور در دقیقه سرعت داشته باشد. 

ابزارهای ماشینی در دندانپزشکی یا همان هندپیس ها (Handpiece) امروزه برای نصب بر روی یونیت دندانپزشکی هستند که اغلب با وصل شدن به شلنگ های مخصوص روی یونیت دندانپزشکی قابل استفاده بوده و با نیروی فشار هوا یا موتور کار می کنند. هندپیس ها شامل انواع توربین ها، انواع آنگل ها (Angle) ، هندپیس جرم گیری، هندپیس های جراحی و… می باشند. از این ابزار گاهی با عنوان دریل دندانپزشکی نیز یاد می شود.

منبع: مقاله History of Dental Technology – part 7 – Drills and Handpieces وب سایت pearldentalsoftware در تاریخ 15 آپریل 2022

کاربرد هندپیس دندانپزشکی

از هندپیس ها برای انجام کارهای زیر استفاده می شود:

• حذف پلاک ها و  تارتار موجود بر روی سطح دندان

• برداشتن قسمت های آسیب دیده دندان با پاک کردن و تراشیدن حفره های دندان

• آماده کردن دندان برای تمام کارهای ترمیمی و جراحی

• آماده سازی شکل کانال ریشه برای انجام درمان روت کانال

• همچنین به دلیل داشتن سری های مختلف می توان از آن برای تراشیدن، پولیش کردن و تمیز کردن استفاده کرد.

انواع هندپیس دندانپزشکی

هندپیس های دندانپزشکی را می توان از نظرهای مختلف دسته بندی کرد. این دسته بندی ها شامل سرعت، شکل ظاهری، کاربرد و نوع موتور هندپیس هستند که در این جا به بررسی آن ها خواهیم پرداخت.

انواع هندپیس از نظر سرعت (Speed) 

• هندپیس با سرعت کم (Low-speed): این نوع از هندپیس های دستی توانایی چرخش سری یا مته تا 12000 دور در دقیقه را دارند که در دو نوع توربینی (بادی) و برقی تولید می شوند. از این مدل هندپیس ها در کارهای اندودنتیک مانند درمان ریشه کانال و تراشیدن جرم های دندان استفاده می شود. سری این هندپیس ها، امکان واتر فلاسینگ (Water Flossing) و زاویه سری بسته به کارخانه سازنده متفاوت است. 

• هندپیس با سرعت زیاد (High-speed): هندپیس هایی با سرعت بالا برای تراشیدن سطح دندان با کمترین فشار، بیش ترین سرعت و دمای کنترل شده مناسب هستند. در استفاده از این نوع هندپیس باید دقت بسیار بالایی به خرج دهید. این هندپیس ها در شکل ها و جنس های مختلفی تولید می شوند ولی تمامی آن ها توانایی تنظیم سرعت بین 25،000 تا 40،000 دور در دقیقه را دارند. 

انواع هندپیس از نظر شکل ظاهری (Shape)

• هندپیس مستقیم (Straight): برای این نوع هندپیس ها می توان از سری های متفاوتی استفاده کرد تا در انواع اعمال دندانپزشکی کاربرد داشته باشند. درست انتخاب کردن سری این هندپیس ها بسیار مهم و حیاتی است زیرا برخی سری ها برای تراشیدن فلز مناسب هستند و برخی دیگر مناسب تراش دادن دیواره های دندان. پس اگر از این مدل هندپیس استفاده می کنید حتما انواع سر ها را در کنار خود داشته باشید. 

• آنگل (Angle): این مدل برخلاف نوع قبلی دارای سری زاویه دار و تقریبا عمودی می باشد. آنگل ها بیش تر برای اعمال ترمیمی مانند تراش دادن کراون (Crown) یا تاج دندان استفاده می شوند و می توانند مانع انجام جراحی ها شوند.  اگر موتور آنگل با فشار هوا کار کند به آن ایرموتور (Air motor) و اگر با برق کار کند به آن میکروموتور (Micro motor) گفته می‌شود. آنگل ها نیز داری یک کارتریج مخصوص در سر می‌باشند. ولی از آنجا که آنگل ها دور را تبدیل می‌کنند یک سری سفت و دنده در داخل بدنه آنها قرار گرفته است. از لحاظ سیستم  آنگل ها می‌توانند به دو دسته آبیاری از خارج ( External irrigation) یا آبیاری از داخل (Internal irrigation) تقسیم می شوند که نوع آب از داخل آن بهتر است. دسته آنگل ها نیز به دو نوع پوش باتن (Push button) و ناخنکی تقسیم شده که این نام گذاری به دلیل نحوه و جای روشن شدن سری آن ها است. 

منبع: مقاله A practice manager’s guide to dental handpieces  وب سایت dentistry.co.uk در تاریخ 22 آگوست 2018

آنگل روتاری مدل B64-2 برند SOCO

آنگل اندولیفت مدل B10-1 برند SOCO

آنگل پوش باتن مدل D06-CA برند SOCO

آنگل آب از داخل مدل D27-C برند SOCO

آنگل دندانپزشکی SN736 برند رخش توربین

آنگل روتاری 1:64 برند CROCO

آنگل پوش باتن MC01 R برند فارو

آنگل ناخنکی دندانپزشکی مدل D05-C برند SOCO

انواع هندپیس از نظر کاربرد (Usage)

هندپیس جراحی (Surgical): لازمه هر جراحی دندانی یک هندپیس مخصوص جراحی توربینی است. این نوع هندپیس از ورود هرگونه هوا به داخل حفره جراحی جلوگیری می کند زیرا در صورت ورود هوا در زمانی که بیمار داروی بی حسی دریافت کرده است می تواند مشکل ساز باشد. 

هندپیس اندودنتیک (Endodontic): همان طور که از نام این هندپیس پیداست از آن برای درمان های اندودنتیک یا درمان ریشه کانال (Root Canal) استفاده می شود. در بسیاری از ترمیم ها برای استفاده از فایل های روتاری از این دستگاه بهره می برند تا از شکسته شدن و گیر کردن فایل درون کانال ریشه جلوگیری شود. 

هندپیس ایمپلنت (Implant): زمانی که نیاز به جراحی های فک و لثه باشد، هندپیس ایمپلنت مورد استفاده قرار می گیرد. توجه کنید که کیفیت و جنس این هندپیس ها به دلیل استفاده طولانی مدت و سنگین از آن ها باید بسیار برایتان مهم باشد. 

هندپیس مستقیم جراحی مدل D05-S برند SOCO

آنگل اندولیفت مدل B10-1 برند SOCO

آنگل ایمپلنت مدل B20-4 برند SOCO

هندپیس جراحی دندانپزشکی برند رخش توربین

هندپیس اندو بیسیم مدل Endo Smart برند WoodPecker

آنگل ایمپلنت پوش باتن 1:64 برند Delma

آنگل ایمپلنت ناخنکی 1:20 برند Delma

انواع هندپیس از نظر نوع موتور

هندپیس توربین بادی (Air Turbine): هندپیس های توربین هوا اغلب با نام هندپیس های سرعت بالا نیز شناخته می شوند. این هندپیس ها توانایی چرخش بین 250000 تا 420000 دور در دقیقه را دارند. این نوع هندپیس به دلیل وزن کم و قدرت بالا از محبوبیت خاصی بین دندانپزشکان برخوردار است. در صورتی که عمر مفید این هندپیس ها تمام شود کم کم در کار با آن ها لغزش احساس خواهید کرد که این لغزش می تواند آسیب های جدی برای بیمار ایجاد کند. 

منبع: مقاله Operator's ability at assessing a high-speed (air turbine) handpiece before use: an audit وب سایت nature در تاریخ 23 ژانویه 2015

هندپیس برقی (Electric): این هندپیس ها بسته به نوع فرزی که بر سر آن ها وصل می شود (سبک یا سنگین) توانایی چرخش از 20 تا 200000 دور در دقیقه را دارند. این قابلیت اجازه می دهد تا بتوان این هندپیس ها را به جای هندپیس های سرعت بالا (ترمیمی و اندودنتیک) و سرعت های پایین (ترمیمی، بهداشت دهان و دندان، اندودنتیک و جراحی) استفاده کرد. 

مقایسه ویژگی های مختلف هندپیس دندانپزشکی

هر هندپیس چند ویژگی دارد که تفاوت در آن ها باعث تفاوت در کاربرد هندپیس شده است که در این بخش به معرفی و مقایسه هر یک از این ویژگی ها می پردازیم.

سرعت (Speed)

 اولین ویژگی ای که باعث ایجاد تمایز در هندپیس ها می شود سرعت است. توربین ها یا هندپیس های بادی معمولاً این قابلیت را دارند که به بالاترین سرعت ممکن یعنی 400.000 دور در دقیقه برسند، چون سرعت هندپیس های بادی به مقدار هوایی که وارد آن‌ها می‌شود بستگی دارد. یعنی هرچه هوای بیش تری وارد شود، سرعت بیش تری خواهیم داشت. اما نهایت سرعت هندپیس های پرسرعت برقی تقریباً 200،000 دور در دقیقه است. 

گشتاور (Torque)

 مواد دندانپزشکی با ترکیبات متراکم مانند طلا یا زیرکنیا، سرعت هندپیس های بادی را کاهش می‌دهند. اما گشتاور هندپیس های برقی در اثر برخورد با هیچ ماده‌ای تغییر نمی کند و همواره ثابت می ماند. البته در برخی از هندپیس های برقی، امکان تغییر تورک وجود دارد، این ویژگی این امکان را به شما می‌دهد که مراحل متنوعی را با یک هندپیس انجام دهید.

میزان صدا

صدایی که یک هندپیس برقی در زمان کار از خودش تولید می کند بسیار کم تر از نوع بادی آن است.

وزن (Weight)

 طبیعتا هندپیس برقی به دلیل داشتن اجزای بیشترو همچنین موتور، از هندپیس بادی سنگین‌تر است. هرچند اندازه و وزن هندپیس های برقی جدید کم‌ تر شده تا مانع از خستگی دندانپزشکان شود.

سوالات متداول در مورد هندپیس ها

تفاوت آنگل با سایر هندپیس ها در چیست؟ تمامی هندپیس ها به طور مستقیم به یونیت دندانپزشکی متصل شده و کار می کنند اما آنگل ها نیاز به رابطی به نام ایر موتور (Air motor) دارند تا به آن متصل شده و بتوانند فرز را بچرخانند. 

آیا فرزهای استفاده شده در آنگل با توربین متفاوت هستند؟ بله. فرزهایی که در آنگل ها استفاده می شوند عموما ضخیم تر هستند. تفاوت دیگر آن این دو در ساختار بدنه فرز است. فرزهای آنگل ها دارای شیار بوده که به عبارتی مشخصه آن ها حساب می شود در حالی که فرزهای توربین کاملا صاف و یک دست هستند. 

چرا فرزها کاربرد مختلف دارند؟ فرزهای هندپیس در نرمی و زبری با یکدیگر متفاوتند و از زبرترین فرز تا نرم ترین آن ها به ترتیب مشکی، آبی، سبز، قرمز، زرد و سفید هستند. همین تفاوت در میزان تراش آن ها نیز تاثیر گذار است و این فاکتور در کنار ضخامت های متفاوت، آن ها را از نظر کاربرد متمایز می کند. 

چگونه هندپیس را استریل کنیم؟

مرکز کنترل بیماری (CDC) در سال 2008 اعلام کرد که هندپیس های دندانپزشکی پس از استفاده برای هر بیمار باید با استفاده از دمای بالا استریل شوند و هندپیس هایی که این قابلیت را ندارند نباید برای بیماران مختلف استفاده شوند. این سازمان بر اهمیت استریل کردن درون دستگاه هندپیس تاکید ویژه ای دارد و آن را دقیقا مانند استریل سطح بیرونی آن مهم و ضروری می داند. در زمان خرید هندپیس برای این که مطمئن شویم که آن را می توان استریل کرد باید به چند نکته توجه کنیم. 

• مطمئن شویم که این هندپیس برای استفاده در اتوکلاو طراحی شده است.

• ساختار این هندپیس بدون هیج تراش یا حفره ای باشد. هندپیس هایی که سطح صافی دارند جرم کمتری را بر روی سطح خود نگه می دارند. 

• هندپیس توانایی تحمل استریل شدن مکرر در طول زمان را داشته باشد. برای مثال هندپیس هایی که از جنس تیتانیوم ساخته می شوند نسبت به نوع کرومی آن مقاومت بیش تری از خود نشان می دهند. 

اما موضوعی که همواره ذهن ما را درگیر می کند این است که استریل کردن هندپیس خواه ناخواه باعث کاهش طول عمر مفید آن می شود. این موضوع درست و قابل تامل است اما طبق آمار اگر هندپیس درستی را انتخاب کنیم می توانیم از آن برای 500 عمل دندانپزشکی (به طور میانگین یک سال) استفاده کنیم. اما چطور هندپیس را به طور موثری استریل کنیم؟

1. سطح بیرونی آن را تمیز کنیم: طبق الگوریتم سازمان CDC برای شروع کار باید سطح هندپیس به مدت 30 ثانیه زیر آب شستشو داده شود. برای این که تاثیر این شستشو بیش تر باشد بهتر است از یک برس نیز استفاده شود. سپس حتما هندپیس را خشک کرده و به سراغ مرحله بعدی بروید. 

2. از روان کننده استفاده کنیم: برای داخل لوله هوای هندپیس از روغن لوبریکت (Lubricat) یا روان کننده باید استفاده شود. توجه داشته باشید که تا زمانی که روغن از سر دیگر لوله خارج شود باید به اسپری کردن ادامه دهید. 

   

   اسپری روغن کاری هندپیس دندانپزشکی TopDental حجم 500 میلی لیتر

   

   اسپری روغن کاری هندپیس دندانپزشکی DIAMANT برند فیض پلاست

   

   اسپری روغنکاری هندپیس دندانپزشکی Bien Air Dental

   

   اسپری روغن کاری هندپیس دندانپزشکی برند موریتا

3. هندپیس را روشن کنید: برای این که روغن موجود در لوله ها از آن ها خارج شود و در زمان قرارگیری در دستگاه اتوکلاو مشکلی ایجاد نکند، هندپیس را به مدت 20 ثانیه روشن نگه می داریم. 

4. از الکل و Q-tip (گوش پاک کن) استفاده کنید: باقی مانده روغن را از سطح هندپیس پاک کنید و سپس آن را در بگ های مخصوص اتوکلاو یا همان رول پک قرار دهید. 

5. استفاده از اتوکلاو: پک را در اتوکلاو قرار داده و منتظر شوید تا دوره کاری آن تمام شود. سپس هندپیس را از درون اتوکلاو خارج کرده و کامل خشک کنید. 

سازمان CDC از سال 2008 به بعد قاطعانه اعلام کرده است که هندپیس ها پیش از استریل شدن به هیچ عنوان نباید استفاده شوند.

منبع: مقاله Sterilizing handpieces وب سایت rdhmag  در تاریخ 1 نوامبر 2011

کلام آخر

اولین چیزی که هنگام خرید هندپیس باید به آن توجه کنید این است که برای چه کاری آن را لازم دارید؟ مثلا هندپیس هایی با سرعت بالا برای اعمال ترمیمی و تراش دادن مناسب اند ولی هندپیس ها با سرعت پایین برای پولیش کردن و صاف کردن سطوح ترمیمی. بسیاری از هندپیس های برقی امکان سرعت بالا و پایین را باهم دارند و این می تواند یک گزینه عالی برای شما باشد. بعد از آن که هندپیس مناسب را تشخیص دادید نوبت به فاکتور وزن و راحتی هندپیس در دستانتان می رسد. در آخر به یاد داشته باشید که هندپیس وسیله ای یکبار مصرف یا مصرفی نیست بنابراین در هنگام خرید به جنس و مواد سازنده آن توجه کنید تا مدت زمانی بیش تری از آن استفاده کنید. ممنون که تا این جا با ما همراه بودید. برای مطالعه مقالات بیش تر اینجا کلیک کنید.