انواع وارنیش و کاربرد آن را بهتر بشناسیم

پوسیدگی دندان یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامتی بعد از سرماخوردگی در جهان است. دندان‌ های پوسیده در واقع به دنبال یک سری حفره‌ها در دندان به وجود می‌ آید که در نهایت سوراخ‌ ها یا منافذی را در سطح دندان ایجاد می‌ کنند. این مشکل می‌ تواند در تمام افراد و در هر سنی، حتی کودکان و خردسالان رخ دهد و سلامت دندان‌های آن ها را تحت تاثیر قرار دهد. دهان انسان یک اکوسیستم متعادل و پویا است که مملو از باکتری های زنده (هم از نوع خوب و هم از نوع بد) است. اکثر باکتری‌های داخل دهان سودمند بوده و برای دهان و دندان مفید هستند. اما برخی از آن‌ها خرابکار هستند. این باکتری‌های مخرب قندها و کربوهیدرات‌های موجود در مواد غذایی را تجزیه کرده و آن ها را به اسید هایی تبدیل می‌ کنند که مینای دندان را از بین برده و باعث خرابی دندان می‌ شوند.بستگی به محل پوسیدگی و میزان پیشرفت آن، راه های متفاوتی برای درمان وجود دارد. فلوراید تراپی یکی از اولین راه ها برای درمان و یا حتی پیشگیری از پوسیدگی دندان است. فلوراید تراپی یا وارنیش دندان حرفه‌ ای در قالب شستشوی فشرده دندان با وارنیش انجام می‌ شود. این ماده با استفاده از قلم مو و تجهیزات و یا به صورت دهان شویه روی دندان گذاشته می‌ شود.

وارنیش دندانپزشکی چیست؟

وارنیش (Varnish) در زبان انگلیسی به معنی جلا دهنده، صیقلی کردن یا ظاهر خوب دادن به چیزی است. وارنیش ها به صورت مایع بر روی سطوح دندان گذاشته می شوند تا به صورت شیمیایی یا فیزیکی اثری روی دندان بگذارند. وارنیش در حقيقت همان فلورايد غليظ شده است. اگر دندان به حدی پوسیده شده باشد که دیگر با فلوراید نتوان آن را درمان کرد یا در صورت عدم توانایی کودک در بیرون ریختن باقی مانده فلوراید، از وارنیش فلوراید استفاده خواهد شد. وارنیش فلوراید یک مایع زرد کمرنگ است که به راحتی و با یک براش (Brush) نرم بر روی دندان کودکان گذاشته می شود و خیلی سریع ست (Set) می شود. این ماده به دلیل این که اکثرا برای کودکان استفاده می شود در طعم ها و رایحه های مختلف تولید می شود تا کودک احساس بدی نداشته باشد. تحقیقات ثابت کرده اند که بعد از انجام وارنیش، مسواک زدن با خمیر دندان های فلوراید دار می تواند تاثیر وارنیش را چندین برابر کند. طبق تحقیقات انجام شده بهتر است که کودکان بالای 2 سال 2 بار در سال وارنیش فلوراید انجام دهند. وارنیش فلوراید برای افراد بزرگسال هم قابل استفاده است اما بیش تر برای کودکان توصیه می شود. 

فلوراید چیست؟

فلوراید یک ماده طبیعی بسیار موثر در جلوگیری از پوسیدگی دندان و ترمیم آن است. به طوری که حتی اگر پوسیدگی ای در سطح مینای دندان وجود داشته باشد، فلوراید آن را از بین برده و دندان را ترمیم می کند. این ماده در آب آشامیدنی وجود دارد اما نه به اندازه ای که بتواند از پوسیدگی دندان جلوگیری کند. بنابراین لازم است که از روش های جایگزین استفاده کرد. فلوراید را می توان در خمیر دندان ها، قرص ها و مکمل هایی شامل فلوراید یا سایر محصولات دندانپزشکی مانند فوم ها و ژل ها پیدا کرد.

فلوراید چگونه مانع پوسیدگی می شود؟

همانطور که پیش تر گفتیم فلوراید نه تنها می تواند از پوسیدگی جلوگیری کند بلکه حتی می تواند فرایند آن را بالعکس کند. به طور معمول باکتری هایی در بدن ما زندگی می کنند که با خوردن مواد قندی و کربوهیدرات اسید تولید کرده و این اسید باعث ضعیف شدن و پوسیدگی مینا دندان می شود. فلوراید با برگرداندن مواد طبیعی به دندان باعث کند شدن سرعت روند پوسیدگی خواهد شد. 

چرا فلوراید؟

امروزه از فلوراید به 3 دلیل استفاده می شود.

کم تر شدن پوسیدگی

جلوگیری از کشیدن دندان ها

عدم نیاز به تحمل دردهای ناشی از پوسیدگی دندان و چالش های آن

طبق بیانیه سازمان کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا، کودکان از 2 سالگی باید از فلوراید استفاده کنند. اگر کودک زیر 2 سال باشد، باید حتما از پدر و مادر بخواهید که بدون نظر و مشورت با شما برای او از فلوراید استفاده نکند. به طور کلی سازمان CDC میزان درست فلوراید برای کودکان بین 2 تا 6 سال را اندازه یک نخود خمیر دندان فلوراید دار می داند. نکته بسیار مهمی که در مورد فلوراید وجود دارد این است که حتما باید بعد از استفاده به درستی دهان آب کشی شود. 

منبع: مقاله What is fluoride and how does it get into water وب سایت مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا (CDC) در تاریخ 8 مارچ 2019

اگر کودک نتواند دهانش را به درستی آب کشی کند چه می شود؟

 در صورتی که کودک تف کردن بلد نباشد و نتواند باقی مانده فلوراید را از دهانش خالی کند، با توجه به احتمال بلع فلوراید برای او وجود دارد،  استفاده از وارنیش فلوراید برای او ارجحیت دارد. 

حالا که با فلوراید بیش تر آشنا شدیم به بررسی 3 عملکرد متفاوت وارنیش می پردازیم.

انواع وارنیش دندانپزشکی

وارنیش های دندانپزشکی براساس وظیفه و کاربردشان به سه دسته تقسیم می شوند. 

•  دسته اول؛ وارنیش فلوراید: وارنیش های محافظ که با آزاد کردن موادی مانند فلوراید یا سایر مواد آنتی میکروبی از پوسیدگی های احتمالی در آینده جلوگیری می کنند.

• دسته دوم؛ وارنیش سفیدکننده: وارنیش های سفیدکننده که گاهی شامل مواد بلیچینگ هستند و می توانند چند درجه دندان ها را سفید کنند.

• دسته سوم؛ وارنیش ضدحساسیت: وارنیش های ضدحساسیت که با تشکیل یک لایه محافظ فیزیکی بر روی سطح دندان باعث بسته شدن توبول های دنتین دندان شده و احتمال بروز حساسیت دندان به مواد پر کننده را کم می کنند. 

• لازم به ذکر است که در هر سه صورت وارنیش ها شامل فلوراید خواهند بود که میزان آن ها با توجه به کارخانه سازنده متفاوت است. در ادامه به بررسی دقیق هر یک از این دسته ها خواهیم پرداخت. 

منبع: مقاله Cavity varnish,Liners, Bases:Differences and Uses وب سایت juniordentist

دسته اول؛ وارنیش فلوراید (Fluoride Varnish)

حفظ سلامت کودکان یکی از دغدغه های مهم والدین است. متاسفانه امروزه پوسیدگی های دندانی و بیماری های عفونی در اطفال و کودکان، 5 برابر بیشتر از بیماری آسم و 7 برابر از تب یونجه شایع است. اغلب مردم به اشتباه فکر می کنند که تا زمانی که مشکلی پیش نیامده و فرزندشان دردی احساس نکرده است نیازی به مراجعه به دندانپزشک ندارند. اما باید بگوییم که راه های زیادی برای پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری های دندان و دهان در کودکان وجود دارد و بدون مراقبت درست دندانپزشکی، کودکان با پوسیدگی های دهان و بیماری های احتمالی روبرو می شوند که می تواند باعث بروز درد و عوارض جبران ناپذیر بسیاری در طول زندگیشان شود.

از آن جایی که لثه ها و دندان های سالم برای سلامت کلی بدن کودکان ضروری هستند، اولویت دندانپزشک بر پیشگیری از ایجاد هرگونه مشکل برای دندان های او خواهد بود. یکی از این روش های پیشگیری وارنیش فلوراید (Fluoride Varnish) است که زمانی که اولین دندان های کودک رشد می کنند، اولین توصیه دندانپزشک به او خواهد بود تا در جلوگیری از پوسیدگی دندان ها کمک کند.

دسته دوم؛ وارنیش سفیدکننده (Whitening Varnish)

این دسته از وارنیش ها هم دارای فلوراید هستند و تا حدی خاصیت سفیدکنندگی نیز دارند. استفاده از این وارنیش ها به کسانی توصیه می شود که به سایر روش های سفیدکردن دندان حساسیت دارند. در واقع شاید این روش از امن ترین روش های سفید کردن دندان باشد. وارنیش های سفید کننده تا 24 ساعت پس از اپلای شدن روی دندان به آزاد کردن فلوراید، کلسیم و فسفات ادامه می دهند و حداقل زمان مورد نیاز آن ها بسته به کارخانه سازنده بین 2 تا 6 ساعت است. اگر بیمار به دنبال بهترین نتیجه است به او پیشنهاد کنید که تا 24 ساعت وارنیش را از روی دندان پاک نکند. 

توصیه های بعد از وارنیش سفیدکننده

بیمار می تواند دقیقا بعد از اپلای شدن وارنیش بر روی دندان هایش غذا بخورد و نوشیدنی بنوشد اما فقط غذاهای نرم و نوشیدنی های غیر رنگی، سرد و فاقد الکل. پس از گذشت 4 ساعت می تواند غذاهای سفت تر و نوشیدنی های الکلی را نیز مصرف کند اما به شرطی که بلافاصله پس از آن ها باید دهانش را با دهان شویه شستشو دهد. اما همچنان تا 24 ساعت نباید مسواک بزند یا نخ دندان بکشد. 

منبع: مقاله ?What is Fluoride Varnish وب سایت oralhealthnc در تاریخ 12 ژانویه 2021

دسته سوم؛ وارنیش ضد حساسیت

حساسیت عاج دندان یا دندان حساس در 20 تا 30 درصد از بزرگسالانی که عاج دندانشان (دنتین) نمایان شده، اتفاق می افتد. این نوع حساسیت دندان در هنگامی که عاج در معرض محرک های شیمیایی، مکانیکی یا دمایی خاصی قرار می گیرد به صورت درد کوتاه و شدیدی احساس می شود. علت حساسیت دندان نمایان شدن لایه عاج (که در زیر مینا قرا دارد) در اثر پسروی لثه، فرسایش، سایش، درمان پریودنتال و یا ترمیم های دندانی نقص دار* است. وارنیش فلوراید در واقع فلوراید بر پایه رزین است که حاوی فلوراید سدیم 5 درصد می باشد. وارنیش مستقیما روی سطح دندان مالیده می شود. استفاده از وارنیش فلوراید برای درمان حساسیت دندان مورد تایید سازمان های نظارتی است و همچنین به عنوان اولین خط دفاعی در مقابل پوسیدگی دندان استفاده می شود. تاثیر وارنیش فلوراید را می توانید در تصویر پایین مشاهده کنید.

*برای آشنایی بیش تر با آناتومی دندان و بیماری های شایع آن اینجا کلیک کنید. 

وارنیش ها را می توان از نظر تک دوز بودن یا چند دوز بودن نیز تقسیم کرد. در حال حاضر وارنیش به صورت چند دوز و تک دوز وجود دارد. استفاده از چند دوز آن پر زحمت است. ابتدا باید مقدار مورد نیاز از موادی را که داخل ظرف می ریزیم را به خوبی تخمین بزنیم. استفاده از مواد زیادی و هدر رفتن وارنیش در کاربرد چند دوز به سهولت ممکن است اتفاق بیفتد. محصول وارنیش فلوراید تک دوز استفاده و نگهداری آسان تری دارد. خیلی راحت تنها یک بسته تک دوز را باز کرده و مقدار دقیق و مشخص شده وارنیش فلوراید را استفاده می کنیم. زمان استفاده از آن نیز کم تر بوده و بیمار زودتر مرخص می شود. وارنیش فلوراید چند ساعت باید روی دندان ها بماند و محتوای فلوراید را در فضای دهان و به خصوص در نواحی پوسیدگی و بین دندانی که بیشتر به وجود آن نیاز است، آزاد کند. بیمارانی که حساسیت عاج شان تداوم دارد، ممکن است هر شش ماه یک بار نیاز به تکرار درمان وارنیش فلوراید داشته باشند.

درمان با وارنیش چگونه انجام می شود؟

• ابتدا سطح دندان ها باید تمیز شود.

• سپس دهان را با آب شستشو می دهیم.

•  آب و بزاق اضافی خارج و خشک می شوند.

• وارنیش فلوراید طبق دستور العمل شرکت سازنده محصول آماده می شود. به خاطر داشته باشید استفاده از سیستم تک دوز بهتر است. اما اگر از وارنیش چند دوزه استفاده کردید حتما مطابق دستورالعمل شرکت سازنده پیش بروید.

• یک لایه وارنیش با ضخامت تقریبا نیم میلی متر مستقیما روی سطح دندان ها می مالیم. برای این کار از فرچه یا مسواک مخصوص باید استفاده شود. توجه داشته باشید وارنیش اگر در تماس با بزاق قرار بگیرد ظرف چند ثانیه خود را می گیرد. سپس یک لایه غنی از فلوراید در مجاورت سطح دندان باقی می‌ماند.

•  به بیمار بگویید دندان های خود را تا دو ساعت پس از درمان مسواک نزده و چیزی نخورد. همچنین در آن روز نباید دهان را با دهان شویه حاوی فلوراید شستشو دهد.

چه کسانی نباید وارنیش فلوراید انجام دهند؟

بسیاری از کودکان مانند آن هایی که سابقه آلرژی دارند (خصوصا آلرژی به چسب زخم) یا کسانی که طی چند روز گذشته به دلیل آسیب های ناشی از بیماری آسم در بیمارستان بستری بوده اند نباید از وارنیش فلوراید استفاده کنند. بنابراین حتما پیش از شروع درمان از والدین کودک در مورد سوابق بیماری او پرس و جو کنید. هم چنین برای کودکانی که داخل دهانشان زخم یا جراحتی دارند به جای وارنیش فلوراید از قرص یا قطره فلوراید استفاده می شود. 

منبع: مقاله Fluoride varnishing وب سایت child-smile برگرفته از National Health System (NHS) اسکاتلند

چرا وارنیش فلوراید از خود فلوراید بهتر است؟

اگر کودک در هنگام مصرف فلوراید مقدار زیادی از آن را قورت دهد به مرور زمان بر روی دندان هایش لکه های سفیدی ایجاد خواهد شد که این ریسک در استفاده از وارنیش فلوراید وجود ندارد. 

وارنیش رزینی دندان بطری 30 میلی لیتر EX LINE برند پارلا

وارنیش رزینی Cavity حجم 15 سی سی برند MasterDent

وارنیش رزینی Cavity حجم 15 سی سی برند Avant Dental

وارنیش سدیم فلوراید 4 سی سی Charm Varnish برند DentKist

وارنیش فلوراید FLOURO DOSE بسته 120 عددی برند Centrix

وارنیش کوپال بطری 20 میلی لیتر برند Dentaflux

بعد از وارنیش فلوراید چه نکاتی را باید به بیمار یادآور شویم؟

•  قبل از وارنیش کودک خود را سیراب کنید. تا یک ساعت پس از وارنیش تراپی (Varnish Therapy) کودکان و به سبب وجود فلوراید در ترکیباتش، لازم است از خوردن و آشامیدن جلوگیری شود.

• تا 24 ساعت پس از انجام وارنیش، از مسواک، نخ دندان، دهان‌شویه و سایر مواد حاوی فلوراید استفاده نگردد.

• از خوردن غذاهای چسبناک، سوخاری، ته‌دیگی و سفت جلوگیری گردد. علاوه بر آن از نوشیدنی‌ها و مواد غذایی رنگی مانند آب‌میوه، چایی، شیرکاکائو، لبو و آب‌نبات پرهیز کنید.

فلوراید چه عوارض جانبی ای دارد؟ 

مصرف فلوراید در برخی موارد و بسیار به ندرت باعث پایین آمدن سطح IQ در کودکان، سرطان استخوان، ورم مفاصل یا آرتریت (Arthritis) و بیماری های کلیوی می شود. استفاده بی رویه از مکمل های فلورایدی نیز می تواند باعث مسمومیت با علائمی مانند حالت تهوع، اسهال، خستگی و تعریق بیش از حد شود.

آیا وارنیش فلوراید باعث تغییر رنگ دندان می شود؟

برخی از وارنیش ها با توجه کارخانه سازنده، ممکن است باعث تغییر رنگ دندان بیمار شوند. اما پس از گذشت یک روز و مسواک زدن توسط بیمار، دندان ها به رنگ طبیعی خود باز خواهند گشت. 

وارنیش فلوراید و فیشور سیلانت چه تفاوتی باهم دارند؟

وارنیش ها برای تمامی سطوح دندان ها به کار گرفته می شوند ولی فیشور سیلانت (Fissure Sealant) ها فقط بر روی سطوح جونده دندان های مولر قابل استفاده هستند. تفاوت بعدی آن ها نیز این است که وارنیش ها یک ماده چسبناک هستند اما سیلانت ها غالبا از ماده ای بر پایه رزین ساخته می شوند.

آیا می توان از وارنیش فلوراید و فیشور سیلانت هم زمان برای بیمار استفاده کرد؟

بله. هر دو این مواد احتمال پوسیدگی را در دندان ها کاهش می دهند. استفاده از هردوی این مواد برای بیمار احتمال پوسیدگی دندان های او را تا 14.4 درصد پایین می آورد. این آمار بر اساس بررسی بیماران در یک دوره 2 ساله و در مقایسه با کسانی که فقط وارنیش انجام داده اند به دست آمده است. 

منبع: مقاله The Safety and Effectiveness of Flouride Varnish وب سایت verywellhealth در تاریخ 22 سپتامبر 2021

کلام آخر

بطـور متوسـط هـر كـودك 6 سـاله ايرانـي در بـدو ورود بـه مدرسـه داراي 5 دنـدان شـيري پوســيده اســت و از ســن 6 تــا 12 ســالگي نيــز ميــزان پوســيدگي دنــدان هاي دائمــي رونــد افزايشي دارد. مطالعات انجام شده نشـان مـي دهـد كـه کودکان در سـنين دبسـتان به طـور متوسـط نيـاز بــه دريافــت ســاليانه 3 ســاعت خــدمات دندانپزشــكي دارنــد و چنانچــه بخــواهيم چنــين اســتانداردي را پذيرفتـه و بــه كشــور خــود تعمـيم دهــيم بــالغ بــر ميلیون هــا سـاعت خــدمات دندانپزشــكي مــورد نيــاز خواهد بود. واضح است که اجرا کردن چنین طرحی نیازمند هزینه های زیادی است و پیشگیری از بیماری های دهان و دندان راهی کم هزینه تر و موثر تر خواهد بود. یکی از روش های پیشگیری از این بیماری ها استفاده از وارنیش یا فلوراید تراپی است. با وارنیش دندان، مقادیر مناسبی از فلوراید جذب دندان‌های بیمار می‌شود. فلوراید با بازسازی مواد معدنی بر روی سطح دندان‌ها که ممکن است به خاطر باکتری‌ها مینای آن از بین رفته باشد، از دندان محافظت می‌کند. همچنین می‌تواند از رشد باکتری‌های مضر در دهان و دندان جلوگیری نماید. به طور کلی مزایای استفاده از فلوراید تراپی شامل بالا بردن مقاومت و استحکام دندان، جلوگیری از پوسیدگی است. این روش برای افرادی که ارتودنسی کرده اند توصیه می شود.